Türk Sinemasında İlkler
* İlk film gösterisi Sultan Abdülhamit döneminde Bertrand adlı Fransız hokkabaz tarafınca Yıldız Sarayı’nda yapılmış oldu.
* Halka açık ilk film gösterisi, Galatasaray’da, Hammalbaşı Sokak’taki Avrupa Pasajı’nın 7 numaralı yerinde, Polonya Yahudisi Sigmund Weinberg tarafınca gerçekleştirildi. (1896-1897).
* Tepebâşı Sergi Sarayı’nın bulunmuş olduğu yerde, gene Sigmund Wemberg ilk beyazperde salonunu açtı. (1908)
* İşletmeciliğini Türklerin yapmış olduğu ilk beyazperde, 19 Mart 1919’da Cevat Bayer ve Murat Beyler tarafınca açıldı.
* 1914 (14 Kasım’da) Fuat Uzkınay Türk Sinemasının “İlk (belgesel) filmi” Ayastafanos’taki Rus Abidesinin Yıkılışı’nı çekti.
* İlk temalı uzun metrajlı film, 1916’da çekimlerine Weinherg’in başladığı, 1918’de Fuat Uzkınay’ın tamamladığı Himmet Ağa’nın izdivacı adlı filmdi. .
* Yurtdışında çevrilen ilk Türk filmi, 1917’de Celal Esat Erseven’in bir Faust uyarlaması olan Sakınan Ölü’dür.
* Türk sinemasının ilk vamp bayanı Ahmet Fehim’in çekmiş olduğu Mürebbiye filmimizde oynayan Madam Kalitea’dır.
* Emsalsiz senaryolu ilk filmi İstanbul’da Bir Facia-i Aşk filmidir.
* Türk sinemasının ilk yaşam bayanı tipi. Beyaz Rus Anna Mariyeviç’in oynadığı İstanbul’da Bir Faciai Aşk’taki Mediha tipidir.
* İstanbul’da Bir Faciai Aşk filmi, çekimleri esnasında tutucu grupların saldırılarına uğrayarak taşlanan ilk filmdir.
* İlk tarihsel film denemesi olan Alemdar Vak’ası Ya da Sultan Selimi Sâlis (Sedat Simavi) 1918’de yarım kaldı.
* 1921’de devrin ün yapmış komedi sanatçısı Şadi Fikret Karagözoğlu, Bican Efendi Vekilharç adlı 22 dakikalık kısa filmiyle ilk komedi tipini yarattı.
* 1922’de ilk hususi yapımevi Kemal Film Şirketi kuruldu.
* 1923’te Atatürk‘ün talimatıyla Türk asıllı ilk hanım oyuncuları Bedia Muvahhit’le Neyyire Neyir Alevden Gömlek’le kamera karşısına çıktılar.
* Ateşten Gömlek Türk beyazperde tarihinin ilk Kurtuluş Savaşı filmi oldu.
* Alevden Gömlek’in oyuncularından Neyyire Neyir gazete ilanıyla beyazperdeye geçen ilk oyuncudur.
* 1931’de ilk ortak yapım olan İstanbul Sokaklarında adlı film çekildi. Türk, Mısır, Yunan ortak yapımı olan filmin seslendirme işlemi Paris’teki Espinay Stüdyoları’nda yapılmış oldu. İstanbul Sokaklarında sessiz çekilip dublajı son radan yapıldığı için ilk sesli film sayılır.
* İstanbul Sokaklarında, Semiha Berksoy’un söylediği folklor şarkıları sebebiyle ilk şarkılı film olma hususi durumunu kazanmıştır.
* 1932’de İpekçi Kardeşler Nişantaşı’nda ilk seslendirme stüdyosunu kurup çalışmalara başladılar.
* 1932’de “Beyazperde Filmlerinin Kontrolü Hakkında Genelge” yürürlüğe girdi.
* Türkiye Güzellik Kraliçesi seçildikten sonrasında beyazperde oyunculuğuna geçen ilk güzel Feriha Tevfik oldu.
* İlk operet türündeki film, senaristliğini Mümtaz Osman takma adıyla Nâzım Hikmet’in yazdığı Muhsin Ertuğrul’un yönettiği Karım Beni Aldatırsa filmidir.
* Karım Beni Aldatırsa Türk kızlarının mayoyla göründükleri ilk film oldu. ‘
* Söz Bir Tanrı Bir’le beyazperde oyunculuğuna başlamış olan Cahide Sonku, Türk sinemasının ilk hanım yıldızı oldu.
* 1934’te Muhsin Ertuğrul‘un yönettiği Leblebici Horhor Ağa, 2. Venedik Internasyonal Film Şenliği’nde “Onur Mezuniyet belgesi” aldı.
* İlk köy filmi denemesi, Aysel Bataklı Damın Kızı filmi oldu.
* Türk sinemasının ilk hanım yönetmeni (tartışmalı bir mevzu da olsa) Vatan ve Namık Kemal filmini yöneten Cahide Sonku’dur. (1951)
* Cahide Sonku, Vatan ve Namık Kemal’de yapımcılık yaparak Türk sinemasının ilk hanım yapımcısı oldu.
* 25 Eylül 1929’da Türk sinemalarında (Kadıköy Opera Sineması) Kadının Askere Gidişi adlı ilk yabancı sesli film yayınlandı.
* Türk sinemasında ilk dublaj Alman filmi Gün Batarken’de İ. Galip Arcan tarafınca yapılmış oldu. (İlk dublaj meydana getiren kişinin Nâzım Hikmet ya da Ferdi Tayfur olduğu da söylenir.)
* Türk sinemasının ilk hanım Dublaj Yönetmeni Sacide Keskin’dir.
* Türk sinemasında “tiyatrocular periyodu” olarak adlandırılan Muhsin Ertuğrul’un egemenliğindeki döneme ilk “darbe” vuran yönetmen Faruk Kenç’tir.
* Müzisyen-oyuncular modasını başlatan ilk film, Muhsin Ertuğrul’un yönettiği, Münir Nurettin Selçuk’un şarkıcı-oyuncu olduğu Tanrı’ın Cenneti filmidir.
* Türk sinemasının ilk “jön prömiyer” (yakışıklı, masum yüzlü, duygusal) tipi Suavi Tedü’dür.
* Türk sinemasında, yerli malzemeyle yapılmış ses makinesi kullanılarak çekilen, ne makine mucidinin, ne de çekilen filmin adının ve yönetmenin bilinmiş olduğu ilk sesli film, Eminönü İş Bankası Şubesi adına, tasarrufun önemini vurgulamak amacıyla çekilen bir reklam filmidir. (1940’lar).
* Türk sinemasının bir kaza sonucu yanan ilk filmi, 1944’te çevrilen, yönetmenliğini Baha Gelenbevi’nin yapmış olduğu Deniz Kızı adlı filmdir.
* Beyazperde salonlarındaki koltukların ilk kez numaralanması, aşırı izdihamı önlemeye çalışan belediyenin almış olduğu karar sonucu olur.
* 1953’te Halıcı Kız (Muhsin Ertuğrul) ve Salgın’la (Ali İpar) renkli filme geçiş periyodu başladı.
* İlk üstün yapım denemesi, 1947’de, yönetmenliğini Turgut Demirağ’ın yapmış olduğu Bir Dağ Masalı filmidir.
* Türk sinemasında ilk yarışma, 1934 senesinde Cumhuriyet Gazetesi ile İpek Film Şirketi’nin ortaklaşa düzenledikleri “senaryo musabakası”dır. Şevket Süreyya Aydemir bu yarışmanın ilk birincisi olur.
* Türk sinemasında, oyuncular sigorta kapsamına ilk kez Barbaros Hayrettin Paşa filmimizde, İpek Film Şirketi tarafınca alınırlar. (1951).
* Mecmua yarışmaları (Yıldız Dergisi) sonucu Türk sinemasına ilk gelen oyuncular, Ayhan Işık, Belgin Zirve ve Mahir Özerdem’di. (1951)
* Lütfi O. Akad, Kanım Namına filmiyle (1952) sinemacılar periyodunu başlatan ilk sahici yönetmen oldu.
* Türk sinemasının ilk canlandırma sineması deneyimi, 1951’de yapımcı Turgut Demirağ’ın girişimiyle oldu. Evvel Süre içinde adlı bu uzun metrajlı çizgi filmi karikatürcü desinatör Yüksel yönetiminde 20 kişilik bir ressam ekibi tarafınca gerçekleştirildi. (Bu ilk film ve daha başkaları banyo için göndermiş olduğu ABD’de kayboldu.)
* Türk sinemasında kamera karşısına çıkan ilk çocuk oyuncu 1935’te, Aysel Bataklı Damın Kızı filmimizde Aysel’in evladı rolündeki Ergun Köknar olmuştur.
* 1965’te Türk Sinematek Derneği kuruldu.
* 1970’de ilk masal filmler çekilmeye başladı. Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler.
Dünya Sinemasında İlkler
* Beyazperde tarihinde hareketin izlenebildiği ilk aygıt Edison’un buluşu “Kinetoskop”tu (1892). Sadece bir şahıs bakabiliyor ve görüntü perdeye yansımıyordu.
* İlk beyazperde imparatoru Amerikalı William Fox oldu. Kinetoskop vesilesiyle salonunda parayla mukaddes resimler gösteren Fox, gösteriyi Noel şarkılarıyla destekliyordu. 1894’te Fox’un salonlarının sayısı lOO’ü geçmişti.
* Dünyanın ilk film stüdyosu “Black Maria”yı Edison 1894’te Kaliforniya’da kurdu. Ne var ki, burada meydana gelen filmler yalnızca kinetoskoptan izlenebildi.
* İlk biletli halka açık film vizyonu 28 Aralık 1895’te Paris Capucines Bulvarı’ndakı Grand Cafe’de, fotoğraf fabrikatörü ve “Kinematograf’ın mucidi Louis Lumiere ve kardeşi Auguste tarafınca gerçekleştirildi. Bu film, bir trenin gara girişini yansıtıyordu beyaz perdeye.
* Georges Melies’in 1902’de çekmiş olduğu 16 dakikalık Aya Seyahat, beyazperde tarihinin ilk temalı filmiydi.
* İlk temalı uzun metrajlı filmi 1906 senesinde Avusturyalı Tait Kardeşler gerçekleştirmiş oldu: The Story of the Kelly Gang, Film 70 dakikaydı.
* The Great Train Robbery (1903). 90 dakikalıktı. Edwin S. Porter’in çekmiş olduğu filmimizde haydut rolünü George Barnes oynuyordu. Filmin sonunda tabancasını seyircilere doğrultup ateş ediyordu Barnes. İzleyicileri fazlaca etkilemişti bu sahne. Gerçi film sessizdi fakat beyazperdede ilk kurşun Barnes’in tabancasından çıkmıştı.
* Beyaz perdenin ilk hanım starı Kanada asıllı ABD’li Mary Pickford’dur. İlk kez 1909 senesinde D.W. Griffith’in The Lonely Villa filmimizde oynadı.
* Hollywood’ta çevrilen ilk filmi David W. Griffith yönetti: Eski Kaliforniya da. Film 1910 senesinde yalnızca iki günde çekildi.
* Beyazperde tarihinin ilk büyük prodüksiyonu Bir Millet Doğuyor’u. 1914 senesinde David W. Griffith gerçekleştirmiş oldu. Film kusursuz tekniği ye anlatımıyla büyük bir beğeni kazanmıştır ve 48 milyon dolar gelir getirdi.
Amerikalı beyazları “İyi Güneyliler” ve “Fena Kuzeyliler” olarak ikiye ayıran film, Amerikan İç Savaşı’nı anlatıyordu ve ırkçı bir görüş açısı vardı.
* Beyazperde tarihinin ilk vampı Theda Bara 1915 senesinde büyük bir reklam kampanyasıyla halka tanıtıldı. A Fool There Was filmimizde öyleki abartılıydı ki vampire benzeyen davranışlarından “vamp” sözcüğü hayata merhaba dedi.
* 1916 senesinde çevrilen Tanrının Kız’ında oynayan Anette Kellerman, beyazperdenin ilk “çıplak”ı oldu.
* Üç Alman mühendis ilk “ışığa duyarlı film”i buldular. Bu filmle çekilen Köy Yaşantısı fazlaca başarılıydı. Fakat “ışığa duyarlı film”in patentini almak William Fox’a kısmet oldu (1926).
* Sessiz beyaz perdenin en büyük yıldızı Rudolph Valentino ilk başrolünü 1921’de Mahşerin Dört Atlısı filmimizde oynadı. 1926 senesinde 31 yaşlarındayken öldüğünde fanatiklerinden intihar edenler oldu.
* Ve ilk sesli film: 1927’de çekilen, Broadway’de büyük başarı kazanmış Yahudi kökenli zenci oyuncu Al Jolson’un yaşamını özetleyen Caz Şarkıcısı beyazperde tarihinin ilk sesli filmi oldu.
* İspanyol yönetmen Luis Bunuel ve ressam Salvador Dali, ilk gerçeküstücü kısa filmi 1928 senesinde gerçekleştirdiler: Endülüs Köpeği.
* İlk ödüllü Oscar töreni Hollywood’daki Roosevelt Oteli’nde 16 Mayıs 1929’da yapılmış oldu.
* 1926 senesinde meydana gelen Metropolis bilimkurgu klasiği oldu. Alman yönetmen Fritz Lang filmi 36 bin figüranla 360 günde çekti.
* İlk vampir filmi 1922 senesinde çekildi: Nosferatu.
* Beyazperde tarihinin ilk büyük reklam kampanyası Rüzgâr Benzer biçimde Geçti için yapılmış oldu. Adam oyuncu olarak Clark Gable’ın seçilmesinden sonrasında hanım oyuncu iki senelik bir kampanya sonunda belirlendi. Başvuran 1400 aday içinde 90’ına tecrübe etme filmi çektirildi ve sonunda Scarlet görevi Vivien Leigh’in oldu. 220 dakikalık süresiyle o güne dek meydana gelen en uzun film olan Rüzgâr Benzer biçimde Geçti’nin galası 15 Aralık 1939’da 300 bin sözü geçen Atalanta’da yapılmış oldu fakat filmi seyretmek için tam bir milyon şahıs geldi kente. Ne var ki, filmi izleyebilmek 2500 kişilik seçkin bir davetli topluluğuna kısmet oldu.
* Tarzan, beyazperdede ilk kez 1918 senesinde görüldü. Fakat Tarzan’ı tüm dünyaya tanıtan 1932 senesinde bu rol için seçilen Alman ulusal yüzücü Johnny Weismüller oldu.
* Internasyonal Venedik film Festivali ilk kez Ağustos 1932’de yapılmış oldu.
* İlk kısa metrajlı canlandırma filmine Walt Disney imza attı: Mickey Mouse. Disney, 1933Te tümü renkli olan ilk canlandırma filmi Çiçekler ve Ağaçlar’ı gerçekleştirmiş oldu, 1937’de ilk uzun metrajlı canlandırma filmi Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler’i çekti.
* Alfred Hitchcock, Hollywood’taki ilk filmim 1940 senesinde gerçek, leştir di: Rebecca.
* Cannes Film Festivali ilk kez 1946 senesinde yapılmış oldu.
* 1958 senesinde çekimine başlanan Charlton Heston’un oynadığı BenHur’da 50 bin figüran rol aldı. 217 dakikalık filmin 11 dakikasını oluşturan yarış sahnesinin çekimi iki ay sürdü. Bu film 11 dalda Oscar alarak bugün de kırılamayan bir rekorun sahibi oldu (1959).
* Bilimkurgu sinemasının hâlâ aşılamayan doruğu 2001: Uzay Macerası 1968 senesinde çekildi.
Edebiyat ve Beyazperde
