Birinci Dönem Tanzimat Edebiyatı
Tanzimat edebiyatı, Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasal ve kültürel dönüşümünü yansıtan bir edebiyat akımıdır. Bu akım, 3 Kasım 1839 tarihinde Mustafa Reşid Paşa tarafınca duyuru edilen ve Gülhane Hattı Hümayunu olarak da malum yenileşme beratının yürürlüğe girmesiyle ortaya çıkmıştır. Bu belge, Tanzimat Fermanı olarak da anılacak ve hem siyasal alanda hem de edebiyat ve toplumsal hayatta Batı’ya yönelimin resmi bir ifadesi olarak kabul edilecektir.
Birinci Dönem Tanzimat Edebiyatının temelleri, Şinasi ve Agah Efendi’nin beraber çıkardıkları Tercüman-ı Ahval gazetesiyle atılmıştır. Bu gazete, Tanzimat edebiyatının başlangıcı olarak kabul edilirken, devrin düşünsel ve sanatla alakalı hareketlerine de öncülük etmiştir. Tanzimat edebiyatı, Osmanlı İmparatorluğu’nun Batı’ya açılım sürecinde ortaya çıkan birçok yenilikçi fikri ve düşünceyi bünyesinde barındırmıştır.
Tanzimat döneminde edebiyat, modernleşme ve yenilenme çabalarının bir parçası olarak ele alınmıştır. Bu zamanda, Batı’da görülen sanatla alakalı akımların etkisiyle Osmanlı edebiyatında da büyük değişimler yaşanmıştır. Yazınsal eserlerde dil ve üslup mevzusunda yenilikler yapılmış, halkın anlayabileceği bir dil kullanılması hedeflenmiştir.
Tanzimat edebiyatı, sadeleşme ve açıklık ilkelerine dayanmıştır. Yazınsal metinlerde karmaşık dil yapısı yerine anlaşılır bir dil tercih edilmiştir. Bu sayede, edebiyatın halka erişmesi ve etkileşimi artırılmıştır. Ek olarak, Tanzimat edebiyatı toplumun problemlerine ve gerçekliklere odaklanmış, toplumsal eleştiri ve toplumsal dönüşüm temalarını işlemiştir.
Birinci Dönem Tanzimat Edebiyatında, Batı edebiyatının tesiri ve örnek alınması da belirgin bir halde görülmüştür. Batı’nın sanatla alakalı ve düşünsel gelişimleri, Tanzimat edebiyatında yeni bir nefes getirmiştir. Bu zamanda, Batı tarzında romanlar, hikayeler ve tiyatro oyunları kaleme alınmıştır. Batı’nın realizm ve romantizm akımları, Tanzimat edebiyatının da mühim özelliklerinden biri olmuştur.
Tanzimat edebiyatı, Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme sürecinde bir vasıta olarak kullanılmıştır. Yazınsal eserler, toplumu bilinçlendirmek, fikirleri yaymak ve toplumsal dönüşümü desteklemek amacıyla kaleme alınmıştır. Bu zamanda edebiyat, bir tek sanatla alakalı bir amaç taşımamış, hem de toplumsal ve siyasal bir misyon üstlenmiştir.
Tanzimat edebiyatı, Osmanlı İmparatorluğu’nun tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Bu dönemdeki yazınsal eserler, Türk edebiyatının gelişiminde ve Batı’ya açılış sürecinde mühim bir rol oynamıştır. Tanzimat edebiyatının tesirleri, sonraki yazınsal akımlar ve yazarlar üstünde de hissedilmiş, Osmanlı edebiyatının geleceğini şekillendirmiştir.
“Cemiyet için sanat” görüşü benimsenmiştir. Gazeteciliğin ve tiyatronun ön planda olduğu bir edebiyattır. Amaç, halkı eğitmek ve bilinçlendirmektir. Sanatçılar, hem edebiyat hem de siyasetle ilgilenmişlerdir. Eserlerde mütevazi ve anlaşılır bir dil kullanmak istense de bunda pek başarı göstermiş olunamamıştır. Süslü, sanatlı ifade yerine düşüncenin özünü veren ifade oluşturulmuştur. Roman, öykü, yazı, fıkra, eleştiri, tiyatro, gazete şeklinde türler bu zamanda edebiyatımıza dahil olmuştur.
Edebiyatta hak, hakkaniyet, eşitlik, özgürlük şeklinde kavramlar ilk kez yer almıştır. Olayların akışı kesilip gereksiz bilgiler verilmiş, sanatçılar, eserlerinde kendi görüşlerini yansıtmıştır. Bu yüzden romanlar teknik yönden kusurludur. Divan edebiyatı eleştirilmiş, halk edebiyatı savunulmuştur. Buna karşın eserlerde halk şiirinden fazlaca divan şiirinin tesirleri görülmüştür.
Divan şiirinin nazım biçimleri ve aruz ölçüsü aynen kullanılmış sadece şiirin muhteviyatında değişimler yapılmıştır. Nazım birimi olarak beyit kullanılmıştır. Şiirde parça güzelliği yerine tüm güzelliği esas alınmıştır. Şiirde söyleyiş güzelliği yerine içerik ön plana çıkarılmıştır. Çoğu zaman tam kafiye ve varlıklı kafiye kullanılmıştır.
Birinci Dönem Tanzimat Edebiyatı Sanatçıları (Yazarları ve Şairleri) Kimlerdir
Şinasi, Ahmet Vefik Paşa ve Direktör Ali Bey şeklinde sanatçılar klasisizm akımından; Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi ve Şemsettin Sami şeklinde sanatçılar ise romantizmden etkilenmişlerdir.
ÖĞRETİCİ METİNLER
* Toplumsal mevzular işlenmiştir.
* Eşitlik, özgürlük ve bilim temalarına yer verilmiştir.
* Doğu – Batı çatışması işlenmiştir.
* Çoğu zaman yazı ve gazete alanında eserler verilmiştir.
* Arapça – Farsça sözcükler kullanılsa da yalın bir ifade vardır.
* Türk zamanı alanında emekler yapılmıştır.
Tanzimat Birinci Dönem Edebiyatı Özellikleri Nedir
Sanat ve Cemiyet:
“Sanat cemiyet içindir.” anlayışı benimsenmiştir. Sanatın toplumsal bir amaca hizmet etmesi önemsenmiştir.
Dil ve Yazım:
Dilde sadeleşme anlayışı benimsenmiş, sadece tam anlamıyla uygulanamamıştır. Dili basitleştirmek ve anlaşılırlığını çoğaltmak amaçlanmıştır.
Mevzular ve Temalar:
Toplumsal mevzulara odaklanılmıştır. Eserlerde hakkaniyet, özgürlük, eşitlik, vatan, millet şeklinde kavramlar ön plana çıkmıştır.
Nazım Biçimleri:
Divan şiiri nazım şekilleri kullanılmış, sadece içerikte değişimler yapılmıştır. Şiirlerde toplumsal ve devrin sorunlarını işleyen unsurlar yer almıştır.
Roman ve Hikâye:
Roman, hikâye, yazı, eleştiri şeklinde yazınsal türler bu zamanda ortaya çıkmıştır. Bu eserler, türünün ilk örnekleri olarak kabul edilmekte olup teknik açıdan zayıflıklar izah edebilir.
Tiyatro:
Tiyatro, sahne tekniği bakımından ikinci döneme nazaran daha başarılıdır. Oyunlar, toplumu bilinçlendirmek ve eğitmek amacıyla kaleme alınmıştır.
Ölçü ve Şekil:
Hece ölçüsü savunulmuş olsa da aruzla yazılmaya devam edilmiştir. Bazı şairler heceyle yazılan şiirlere de yer vermiştir.
Gazetecilik:
Tanzimat Döneminde gazete ve gazetecilik mühim bir işlev üstlenmiştir. Edebiyat, toplumu bilgilendirmek ve bilinçlendirmek için bir vasıta olarak kullanılmıştır.
Sanatçıların Oldukca Yönlülüğü:
Bu dönem sanatçıları, ozan, yazar, siyasetçi, devlet adamı şeklinde değişik rolleri üstlenebilirler. Oldukca yönlü kabiliyetleriyle dikkat çekmişlerdir.
Fransız Edebiyatı Tesiri:
Bu dönemdeki sanatçılar, Fransız edebiyatını örnek almışlardır. Batı kültürüne ve edebiyatına ilgi duymuşlar ve bu tesirleri eserlerine yansıtmışlardır.
Noktalama İşaretleri:
İlk noktalama işaretleri bu zamanda kullanılmaya başlanmıştır. Bilhassa Şinasi, noktalama işaretlerinin kullanımının yaygınlaşmasında mühim bir rol oynamıştır.
Yazınsal Akımların Tesiri:
Klasisizm ve romantizm akımının tesirleri bu zamanda görülür. Eserlerde hem klasik tarzlara bağlı kalınmış hem de duygusal unsurlara yer verilmiştir
