Bugüne dek gönüllerimizde çığır açan buluşları ve eşi olmayan eserleri ile taht kurmuş iki dâhinin gölgesinde kalmış olarak isimlerini kim bilir çoğumuzun duymadığı iki hanım: Mileva Maric Einstein ve Fanny Mendelssohn. Biri bilim yaşamına damgasını vuran teorileri ile hafızalara kazınmış bir gölgede geçirilmiş bir yaşam, bir diğeri ise hemen hemen su yüzüne çıkmamış birçok eseri ile müzik dünyasında adı duyulmamış bir başkası… Niçin adlarını duyuramadı bu dâhiler? Senelerce önlerindeki en büyük engel ne olmuştur? Kendileri mi tercih ettiler yaşamlarının bu denli olmasını yoksa engellendiler mi senelerce?
Mileva Mariç ile Albert Einstein’ın yaşamı üniversite yıllarında kesişir. Albert’a gore fazlaca daha tertipli ders takip edeni icra eden Mileva 4.7 şeklinde bir averaj ile mezun olmuştur. Fakat tek dersi kalmış olduğu için 4.6 averajı olan Einstein’dan sonrasında diplomasını almıştır. İkili Zürih Politeknik Üniversitesi’nde talebe oldukları günden beri tatlı bir rekabet içinde beraber çalışmışlar ve birlikteliklerine devam etmişlerdir. Mileva ile Albert beraber ilk makalelerini yazdıklarında üretici koltuğunda yalnızca bir şahıs oturmaktaydı. Ve {hiç de} şikayetçi değildi Albert bu durumdan. Mileva sevgilisine bu izni vermişti. Kim bilir Albert bir an ilkin iş bulsun evlenebilsinler istemiş olabilir. Zira baba Einstein Albert’ın iş bulması şartı Mileva ile evlenmesine izin vermişti. Fakat bu yazı de Albert’ın iş bulmasına olanak sağlamamıştı.
1901 senesinde Albert Bern’de Patent Enstitüsü’nde iş bulmuş ikilinin evlenmesi için hiçbir engel kalmamıştı. Mileva ve Albert çalışmalarını Albert’ın yoğun iş mesaisinden kalan zamanlarda aralıksız sürdürüyorlardı. 1905 yılı Einstein için yaşamındaki en parlak yıl olarak görülmektedir. O yıl ortaya çıkan emek harcamaları şunlardı: Foto elektrik efekti (1921’de bu makalesiyle Nobel aldı),Brownian motion (bu mevzuda 2 yazı yazdı), Hususi görelilik teorisi ve E=mc2. 21 yazı yazdı bu çalışmalarla ilgili olarak Mileva ve Albert. Bir tek atıf bile yer almıyordu çalışmalarda Mileva’ya..Bu sırada çiftin oğulları Hans dünyaya geldi. Üniversitede ders veren Albert Mileva’nın hazırlamış olduğu notlardan faydalanıyordu, beraber bir arkadaşları ile beraber ultra kırılgan volt ölçeri buluş ettiler patentini aldılar. Mileva’nın adı hiçbir yerde geçmedi. İkinci evlatları da dünyaya gelmişti, Mileva’nın görevi ev işlerini organize etmek, küçüklere bakmak ve bilimsel çalışmalarda Einstein ile beraber çalışmaktı. Bu sırada bambaşka bir gelişme yaşanmıştı. Albert ile Mileva boşanma sonucu almışlardı. Bu durumun sebebi Albert’ın kuzeni Elsa’ya aşık olması idi. Hiçbir vakit nerede ise her çalışmada tüm katkılarına karşın bir kez bile adı geçmeyen Mileva’nın tek bir isteği vardı Albert ‘tan. Nobel ödülünü kazandığında para ödülünü ona vermesini isteyecek, Einstein başta kabul etmeyecek ondan sonra da bir oğullarının rahatsızlığından dolayı anne Mileva paranın oğullarının hakkı bulunduğunu ısrar edecekti onlarca defa. Albert’ı çalışmaların tamamını beraber yaptıklarını söylemekle tehdit etmişti. Albert ona cevaben yazdığı mektupta şunları söylemiş oldu: “Yazdıklarınla beni güldürdün. Hakkında konuştuğun adam bu kadar başarıya ulaşmış olmuşken, kimse senin söylediklerine ilgi gösterir mi sanıyorsun? Eğer bir insan önemsiz ise, hiç kimseye bir şey söylemeden, sessiz bir şekilde kalması gerekir. Sana da bunu tavsiye ederim.” Birçok kez reddedilse de Mileva sonunda Albert’tan ödülün parasını alabildi. Almış olduğu para ile iki ev satın alan Mileva oğullarıyla beraber fukara bir yaşam sürerken, Albert parlak başarıları ile tüm dünyaca malum en başarıya ulaşmış bilim insanı olarak tarihe adını yazdırdı (1).
Fanny Mendelsshon… Meşhur besteci ve piyanist Felix Mendelssohn’un kız kardeşi minimum onun kadar yetenekli bir piyanist ve besteci… Küçüklüğünden beri müziğe ilgisi olan Fanny, annesinin yardımıyla piyano eğitimi alır. Fanny adam kardeşine ilk piyano derslerini verecek bir nevi onun yetişmesine katkıda bulunacaktır. Bu beceri maalesef hiçbir vakit müziğini bir meslek icra edemeyecektir. Babası bir mektubunda Fanny’e şunları söyleyecektir: “Müzik çalışmaların mevzusunda bana yazdıkların, kardeşin Felix’in emek harcamaları hakkında düşündüklerin….bunların hepsi güzel şeyler. Müzik kardeşin için bir ihtimal bir meslek olacak, fakat senin için bir süsten öteye gidemeyecek. Bu anlayışla hareket et. Bayanlara bir tek kadınsı bir tavır yakışır.” Bu şekilde bir beceri babası ile müziği içinde kalan Fanny saray ressamı Wilhem Hansel ile evlenir. Wilhem Fanny’e piyano çalmasını ve beste yapması için devamlı destek olur. Kardeş Felix tüm eserlerini oluştururken ablasına danışır, onun görüşlerini uygulamaya koyar. Dünyaca meşhur Felix Mandelssohn’un birçok eserinin ablasına ilişik olduğu fakat altında kendi adının yer almış olduğu bilinmektedir. Ortalama 500 tane bestesi olduğu kabul edilen Fanny’nin hala gün yüzüne çıkmayan eserlerinin olduğu varsayılmaktadır (2)
Adları tarihin tozlu sayfalarında kaybolmuş bu iki dahi hanım ve niceleri… Büyük bir cemiyet baskısı içinde adam egemen toplumda eserlerini icra edememiş fazlaca sayıda hanım bilim adamları, şairler, müzisyenler, ressamlar yer aldı yaşamın var olduğu ilk günden itibaren. Tarihçi Margaret Rossiter bu ön yargıya ‘Matthew Matilda Tesiri’ adını verdi. 20. yy’dan ilkin bayanların bilimle uğraşabilmeleri için bir erkekle ortaklık kurmaları ya da onlarla dost olmaları gerekiyordu. Doğal ki varlıklı olmaları da büyük bir artı niteliğindeydi (3). Günümüzde bu önyargı fazlaca büyük bir seviyede ortadan kalkmıştır. Hanımefendilerin bilim yaşamına katkılarının olmadığını öne sürmek büyük bir hata olmaktan öteye gitmeyecektir.
Kaynakça
https://blogs.scientificamerican.com/guest-blog/the-forgotten-life-of-einsteins-first- wife/?WT.mc_id=SA_FB_PHYS_BLOG
http://gazetekarinca.com/2018/06/toplum-baskisina-ragmen-piyanosunu-susturmayan-bilgelik-tanricasi-fanny-mendelssohn/
https://www.webtekno.com/tarih-kadin-bilim-insanlarini-neden-gizledi-h58792.html
